Belangrijke stappen gezet in zoektocht naar behandeling Lewy body dementie

Lewy body dementie is één van de meest voorkomende vormen van dementie op latere leeftijd. Vanwege de wisselende klachten wordt de ziekte vaak pas in een laat stadium vastgesteld. Ook is er nog maar weinig bekend over de oorzaak van deze vorm van dementie. Dankzij onderzoek onder leiding van neuroloog Frank Jan de Jong van het Erasmus MC zijn belangrijke stappen gezet.

Naast cognitieve stoornissen zijn ook stijfheid, problemen met bewegen, trillen, hallucinaties en slaapstoornissen veelvoorkomende symptomen van Lewy body dementie. De diagnose is echter moeilijk te stellen: de klachten wisselen sterk, niet alleen tussen patiënten maar ook bij individuele patiënten. Ook lijken de klachten erg op symptomen van andere aandoeningen, zoals de ziektes van Alzheimer en Parkinson. Het vinden van de oorza(a)k(en) is dus geen gemakkelijke opgave. Dat weet ook neuroloog Frank Jan de Jong van het Erasmus MC. De laatste jaren focuste hij zich op onderzoek naar de rol van genetische oorzaken van Lewy body dementie. Het onderzoek werd gefinancierd vanuit Memorabel, het onderzoeksprogramma van het Deltaplan Dementie. 

In het onderzoek stonden mensen met familiaire Lewy body dementie centraal. Dat wil zeggen dat bij minstens één familielid Lewy body is vastgesteld en er ook andere familieleden zijn met Lewy body, Parkinson of een andere vorm van dementie. Met behulp van geavanceerde technieken zijn alle genen van de deelnemers in kaart gebracht. De resultaten van patiënten zijn vergeleken met die van gezonde mensen. ‘Als je binnen één familie bij twee mensen hetzelfde gendefect vindt en je vindt die niet bij de gezonde controlegroep, dan is de kans groot dat dit iets met de oorzaak van de ziekte te maken heeft’, legt De Jong uit. Ook is onderzoek gedaan naar mogelijke eiwitveranderingen in hersenvocht en hersenweefsel, zoals de opstapeling van het eiwit alpha-synucleïne. Dit worden ook wel Lewy lichaampjes genoemd. Om het nog wat ingewikkelder te maken, blijken veel mensen met Lewy body dementie ook afwijkingen in de hersenen te hebben die in verband kunnen worden gebracht met alzheimer en Parkinson. Deze combinatie van afwijkingen beïnvloedt het ziektebeloop: patiënten die ook alzheimerafwijkingen hebben, gaan cognitief vaak sneller achteruit en overlijden over het algemeen eerder. Het gaat dus niet alleen om het ontdekken van het ziektemechanisme dat Lewy body veroorzaakt, maar ook om de interactie met alzheimer en Parkinson.

In juni 2018 was er goed nieuws: collega-onderzoeker prof. dr. Vincenzo Bonifati ontdekte een mogelijk ziekteveroorzakende variant van het zogenaamde ‘LRP10’-gen bij mensen met Lewy body en Parkinson. Dit zeldzame gen kan de onderzoekers mogelijk op het spoor brengen van onderliggende ziektemechanismen. ‘Hoe dit gendefect precies leidt tot de ziekte moet verder worden onderzocht’, zegt De Jong. ‘Pas als daar meer duidelijkheid over is, komt het verbeteren van de diagnostiek en het ontwikkelen van mogelijke behandelingen in beeld.’ Betere diagnostiek is hard nodig, vindt de neuroloog. ‘Mensen met Lewy body dementie wachten gemiddeld een jaar langer op een diagnose dan bij de ziekte van Alzheimer, omdat de klachten vaak niet in verband gebracht met dementie. Bovendien krijgt tachtig procent eerst een andere diagnose, omdat niet alle klachten zich tegelijkertijd voordoen. Vanwege die onbegrepen, wisselende klachten is de impact van Lewy body dementie enorm. ‘Mantelzorgers zijn vaker overbelast, waardoor patiënten over het algemeen eerder worden opgenomen in een verpleeghuis.’

Voorlopig gaat de zoektocht naar gendefecten en schadelijke eiwitten in bloed, hersenvocht en op hersenscans onverminderd door. Zo is er op dit moment van een zestal eiwitten het vermoeden dat ze een rol spelen in het ontstaan van de Lewy body dementie. De Jong heeft goede hoop dat meer onderzoek uiteindelijk tot een doorbraak zal leiden. ‘De technische mogelijkheden zijn steeds geavanceerder. Waar we vijftien jaar geleden met genetisch onderzoek slechts één genvariant konden opsporen, kunnen we inmiddels het erfelijke materiaal volledig laten screenen. Ik verwacht dat dit in de komende tien jaar een enorme vlucht zal nemen.’ Voorlopig is er nog geen behandeling die ingrijpt op het ziektemechanisme. Wat kunnen artsen op dit moment dan wél bieden aan mensen met Lewy body dementie? ‘We kunnen klachten als slapeloosheid, wanen en hallucinaties redelijk effectief behandelen met bestaande medicijnen’, zegt De Jong. ‘Ook maakten we in het kader van dit Memorabel-project de website lewy.nl. We merkten dat informatie over Lewy body dementie bekneld raakte tussen informatie over alzheimer en Parkinson. Patiënten en mantelzorgers gaven zelf ook aan dat ze behoefte hadden aan een site die volledig over Lewy body dementie gaat. Op lewy.nl vinden ze onder andere informatie over klachten en behandeling, hulp in het dagelijkse leven en meedoen aan wetenschappelijk onderzoek. Ook is er een online forum waar lotgenoten vragen kunnen stellen en tips kunnen uitwisselen. We hopen dat dit patiënten en hun naasten meer houvast geeft in de dagelijkse omgang met Lewy body dementie.’ 

• Ontdekking van een mogelijke ziekteveroorzakende variant van het zogenaamde ‘LRP10’-gen bij mensen met Lewy body dementie en de ziekte van Parkinson
• Website lewy.nl voor patiënten en hun naasten met informatie over klachten en behandeling, hulp in het dagelijkse leven en meedoen aan wetenschappelijk onderzoek. Ook is er een online forum voor lotgenotencontact

Dit artikel is het eerste artikel in de reeks ‘De oogst van 8 jaar Deltaplan Dementie’