De betekenis van de clown voor mensen met dementie; verslag van een themabijeenkomst

Datum bijeenkomst: 

2 oktober 2018

2 oktober 2018

Al lange tijd is de clown en bekende figuur in het ziekenhuis voor zieke en gehandicapte kinderen waar hij de zorgen van een ziek kind even doet vergeten. Maar de clowns zetten hun verbeeldingskracht ook in voor mensen met dementie in zorginstellingen. Wat is de betekenis van hun inzet voor mensen met dementie? Wat kunnen wij leren van de clown in de communicatie met mensen met dementie? Dat gaan we ontdekken tijdens de thema bijeenkomst “De betekenis van de clowns voor mensen met dementie”’ die het Deltaplan Dementie samen met lidorganisaties Visite Clowns en CliniClowns organiseerde.

Zo’n 30 betrokken uit het dementieveld kwamen samen in het College van de CliniClowns op de wagenwerkplaats te Amersfoort. Om de aanwezigen de clowns te laten ervaren begint de bijeenkomst met een kleine teaser van Jeanine de Graaf, directeur van VisiteClowns. Op een clowneske manier kondigde zij Denijs Guijt aan, Directeur van DeltaPlan Dementie.

Denijs nam de aanwezigen kort mee in de geschiedenis van Deltaplan dementie. Van haar ontstaan tot de 3 pijlers waar de organisatie op leunt te weten:

-Samen doen we onderzoek om dementie te genezen en te voorkomen.
-Samen werken we aan betere dementiezorg.
-Samen bouwen we aan een dementievriendelijke samenleving.

Een van de speerpunten van de organisatie is op dit moment “Kunst en Dementie”, waar deze themabijeenkomst goed op aansluit. 

Hanneke Heessels, Artistiek Teamleider bij Stichting CliniClowns, vertelt meer over de rol van de clowns in de zorg voor ouderen met dementie. ‘Contact is waar alles om draait.’

Hanneke benoemt dat ouderen met dementie veel liefde en aandacht nodig hebben, net als ieder mens. Daarbij is tijd en aandacht belangrijk. Hier speelt de clown op in door het lezen van de omgeving, de sfeer die er hangt en de alertheid van de aanwezigen. Deze informatie bepaalt wat de clowns vervolgens gaan doen en op welke manier zij contact gaan maken met de aanwezigen. Stem je niet goed af dan zal er geen contact ontstaan. In het contact kan de clown zich veel permitteren. Hij hoeft zich niet te houden aan allerlei regels en procedures waardoor hij op een bijzondere manier contact kan maken. Daarbij verwondert de clowns zich over alles en heeft geen oordeel. Zo ontstaan de mooiste momenten.

Charlotte Langemeijer, functie?, schetst allereerst het professionaliseringsproces van het fenomeen clown in de zorg.  Zo’n 30 jaar geleden deden de eerste clowns hun intrede in de zorg. Zij gingen spelen voor kinderen in het ziekenhuis. Inmiddels in healthcare clowning een wereldwijd fenomeen met organisaties in 45 landen. Wat je ook wereldwijd ziet is dat men inmiddels naast het werk in het ziekenhuis en het spelen voor kinderen nu ook kiest het werk te doen voor ouderen met dementie.

Na een fase van pionieren waren volgende stappen op methodieken te ontwikkelen en te onderbouwen. Inmiddels zijn er twee soorten onderbouwing, namelijk effectenonderzoek (evidence based research) en onderzoek naar efficacy: wat zijn de werkzame bestanddelen. Wat doe je dat zorgt voor de effecten die je beschrijft.

Het beeld dat uit de verschillende onderzoeken naar voren komt onderschrijft het belang van clowning. Het draagt bij aan kwaliteit van leven en algeheel welbevinden. Bewoners zijn opgewekter en maken meer contact. Er is een afname te zien van verstorend gedrag en toename van positief gedrag. Ook in de zorgcontext zien we veranderingen: positieve houding medewerkers ten opzichte van de clowns, blijvend positieve sfeer na vertrek. Dosis inspiratie op de werkvloer en leren van benaderingswijze. Een aandachtspunt is daarbij dat een duidelijke relatie tussen clown en zorginstelling om samen de juiste speelruimte te creëren.

Marjon Kuiltjes, Zorgmanager Axion Continue vertelt over de visie van Axion Continue op de ouderenzorg. Het welbevinden van ouderen in hun laatste fase is het grootste goed. Voor dit welbevinden moet tijd gemaakt worden. De zorgprofessionals werken ontzettend hard binnen de zorginstellingen en zijn voornamelijk bezig met zorgtaken. Ze komen eigenlijk tijd te kort om genoeg aandacht te besteden aan het welbevinden van de oudere.

Marjon benoemt daarbij de presentietheorie, wat inhoud dat je alleen aandacht kan overbrengen op een ander als je eerst in oprechte aandacht bent naar jezelf. Alles gericht op meer aandacht voor de bewoners. En deze oprechte aandacht komt tot zijn recht door de inzet van clowns.

Daarbij is het van belang dat medewerkers de meerwaarde van de clowns zelf ervaren en inzien dat ze er van kunnen leren, bijvoorbeeld door het organiseren van workshops voor teams waar clowns spelen. Vanuit een informele situatie wordt iets ontwikkeld, men gaat voelen en zien wat het betekent en waar de meerwaarde zit. Wat kan je als zorgmedewerker eruit halen wat toepasbaar is in je werk.

Download hier het gehele verslag van de themabijeenkomst.