Dr. Yael Reijmer: ‘Ik heb altijd gedacht dat cognitief verval een samenspel is tussen schade in verschillende hersengebieden’
Onze hersenen bestaan uit een complex netwerk van verbindingen, dat zorgt voor een goede overdracht van informatie tussen hersencellen. Dit is essentieel voor allerlei dagelijkse bezigheden zoals leren, koken of autorijden. Ouderen met de ziekte van Alzheimer hebben meer schade aan dit netwerk dan gezonde ouderen. Welke processen en factoren dragen bij aan deze afbraak? En wat kunnen we met deze kennis?
Dr. Yael Reijmer, neuropsycholoog bij het UMC Utrecht, is dankzij een geavanceerde MRI-techniek in staat de subtiele schade aan het netwerk in de hersenen op te sporen. Voorspelt deze schade de ernst van de cognitieve achteruitgang van patiënten met (beginnende) ziekte van Alzheimer? En welke processen zetten de afbraak van het netwerk in gang? ‘We weten inmiddels dat er bij de ziekte van Alzheimer sprake is van een verlies aan hersencellen, omdat daar al veel onderzoek naar is gedaan’, vertelt Reijmer. ‘Waar we nog niet veel over weten, is dat ook de verbindingen tussen die hersencellen zijn aangetast. Door dit netwerk in kaart te brengen, kunnen we de schade aan de verbindingen tussen hersencellen meten en de samenhang van die schade met cognitieve achteruitgang bepalen.’ Reijmer ontvangt hiervoor een fellowshipbeurs van ZonMw: een persoonsgebonden subsidie om baanbrekend onderzoek te doen naar de oorsprong en het mechanisme van dementie.
Een goede verbinding
Waarom ligt in dit onderzoek de focus op het netwerk van de hersenen? ‘Deze relatief nieuwe invalshoek voor onderzoek naar Alzheimer wordt steeds vaker gebruikt’, aldus Reijmer. ‘Schade aan het netwerk zou een indicator kunnen zijn om de ziekte in een vroegere fase vast te stellen, misschien zelfs nog voordat er sprake is van cognitieve problemen. En als we moeten ingrijpen, dan is dat in een zo vroeg mogelijk stadium. We kunnen dan wellicht voorkomen dat er meer schade ontstaat.’ Reijmer maakt in haar onderzoek gebruik van Diffusion Tensor Imaging (DTI), een relatief nieuwe MRI-techniek die de verbindingen tussen hersencellen meet aan de hand van watermoleculen in het brein. ‘We kunnen op een DTI-scan zien waar de verbindingen tussen hersencellen lopen en of ze gezond zijn. Bij de ziekte van Alzheimer wordt vaak verondersteld dat de verbindingen van en naar de hippocampus zijn aangetast. Maar dit is niet de enige verklaring voor de cognitieve achteruitgang: ook in de grote, lange verbinding tussen de voor- en achterzijde van de hersenen is vaak schade te zien. De combinatie hiervan verstoort de effectiviteit van informatieoverdracht in het brein.’ Inmiddels zijn er hersenscans gemaakt van driehonderd mensen met lichte cognitieve problemen en/of vaatschade in de hersenen. Na twee jaar worden nieuwe scans gemaakt, om veranderingen over de tijd in kaart te brengen. ‘Hieruit blijkt of dit een goede manier is om te bepalen welke factoren bijdragen aan de schade aan het netwerk in de hersenen, wat de locatie van deze schade is en in hoeverre dit bijdraagt aan cognitieve achteruitgang’, aldus Reijmer. ‘Dit kan nieuwe aanknopingspunten bieden voor de ontwikkeling van een behandeling die de verbindingen in de hersenen zo lang mogelijk intact houdt, zodat patiënten geen cognitieve klachten ontwikkelen.’
Samenspel
De neuropsycholoog vertelt dat haar oma op jonge leeftijd overleed aan de ziekte van Alzheimer. ‘Zij kreeg de eerste klachten toen ze nog geen zestig jaar was. Hoewel ik nog jong was toen mijn oma overleed, heb ik daar veel van meegekregen. Alzheimer is een ontzettend ingrijpende ziekte. De oorzaak is nog steeds een mysterie en dat wakkert mijn nieuwsgierigheid als onderzoeker aan. Onlangs stond in Nature, een toonaangevend wetenschappelijk tijdschrift, dat bij dementie herinneringen in sommige gevallen niet verloren zijn maar dat het lastig is deze herinneringen terug te halen. Het netwerk en de verbindingen in de hersenen spelen daar een grote rol in. Dat biedt hoop en geeft mij het gevoel dat ik op de goede weg ben. Ik heb altijd gedacht dat cognitief verval een samenspel is tussen schade in verschillende hersengebieden. Deze fellowshipbeurs geeft mij de kans om mijn onderzoek en expertise verder uit te breiden.’
Kennis en expertises verbinden
Hoewel het UMC Utrecht veel kennis heeft op het gebied van beeldvormende hersenscantechnieken, is het VUmc Alzheimercentrum in Amsterdam één van de samenwerkingspartners in dit onderzoek. Alzheimer Nederland helpt bij het verder verspreiden van de kennis die in deze studie wordt opgedaan. En Reijmer blijft ook samenwerken met de onderzoeksgroep van prof. Steven Greenberg aan het Massachusetts General Hospital in Boston (Verenigde Staten), waar ze de afgelopen twee jaar werkte. ‘Wetenschappers wereldwijd staan te springen om het verband tussen schade in de hersenen en cognitieve problemen te verklaren. Zolang we die link niet begrijpen, kunnen we geen goede behandelingen ontwikkelen voor de ziekte van Alzheimer. Alleen door brede samenwerking, die voor verbinding van kennis en expertise uit verschillende onderzoeksgebieden zorgt, komen we verder in de zoektocht naar een oplossing.’
Onderzoek: ConnectAD: connecting brain injury to cognitive outcome in Alzheimer’s disease
Projectleider: Dr. Y.D. Reijmer, UMC Utrecht
Samenwerkende partijen: UMC Utrecht, VUmc Alzheimercentrum, Alzheimer Nederland
Prof. dr. Wiesje van der Flier is hoofd wetenschappelijk onderzoek bij het VUmc Alzheimercentrum:
‘Dit onderzoek van Yael Reijmer brengt kennis uit verschillende invalshoeken bij elkaar. Het VUmc Alzheimercentrum en het UMC Utrecht trekken al jaren samen op in het onderzoek, want samen kom je verder! Het is goed dat Yael Reijmer nu met de netwerktheorie aan de slag gaat; dat is ook een onderwerp waar we elkaar zeker zullen vinden. Het mooie van haar project vind ik, dat alles wat ze tot nu toe heeft gedaan, heel mooi bij elkaar komt. Met de kennis die ze in Boston heeft opgedaan, maakt ze het onderzoek in Nederland beter. En dat vind ik top!’
Het gezicht van dementieonderzoek
ZonMw en Deltaplan Dementie geven de projecten van onderzoeks- en innovatieprogramma Memorabel een gezicht door de projectleiders aan het woord te laten. Zij vertellen over hun ambities, te verwachten resultaten en samenwerkingsverband. Wat draagt hun onderzoek bij aan de doelen van het Deltaplan Dementie. Het voorkomen en genezen van dementie, betere dementiezorg én een dementievriendelijke samenleving. Dit is de dertiende publicatie in deze reeks.
Lees ook publicatie 1: Zorg op maat voor jonge mensen met dementie n.a.v. interview met Christian Bakker.
Lees ook publicatie 2: ‘Een vroege diagnose geeft de patiënt invloed op de behandeling en levenskwaliteit’ n.a.v. interview met Alle Meije Wink.
Lees ook publicatie 3: ‘We moeten kijken naar de behoefte van mensen vóór ze om hulp vragen’ n.a.v. interview met Jacomine de Lange.
Lees ook publicatie 4: ‘Ons doel: de hersenen resistent maken voor Alzheimer’ n.a.v. interview met Helmut Kessels.
Lees ook publicatie 5: ‘Een op de tien vijftigjarigen heeft Alzheimer-eiwitten in de hersenen’ n.a.v. interview met Pieter Jelle Visser.
Lees ook publicatie 6: ‘Hospital@Home doet recht aan de wensen en noden van kwetsbare ouderen met dementie’ n.a.v. interview met Sophia de Rooij.
Lees ook publicatie 7: ‘Ook mensen met dementie willen van waarde zijn voor anderen’ n.a.v. interview met Myrra Vernooij-Dassen.
Lees ook publicatie 8: ‘Ons onderzoek helpt artsen bij de keuze voor diagnostische tests en het vertalen van de resultaten naar de patiënt’ n.a.v. interview met Wiesje van der Flier.
Lees ook publicatie 9: ‘Het zou spectaculair zijn als we specifieke vormen van dementie kunnen behandelen’ n.a.v. interview met Maarten Titulaer.
Lees ook publicatie 10: ‘Als psycholoog zie ik dagelijks jonge mensen met dementie worstelen met vragen en problemen. Daar wil ik als onderzoeker graag oplossingen voor vinden’ n.a.v. interview met Marjolein de Vugt.
Lees ook publicatie 11: ‘Wij onderzoeken hoe we slim kunnen bewegen om onze kans op dementie te verkleinen’ n.a.v. interview met Prof. dr. Erik Scherder.
Lees ook publicatie 12: ‘Into D’mentia laat mantelzorgers nadenken over veranderingen in gedrag en emoties en hoe daarmee om te gaan’ n.a.v. interview met Margriet Sitskoorn en Ruth Mark.
Klik hier voor de website van Memorabel
0 reacties