Als er iets is dat ons persoonlijk raakt, dan is het wel muziek. Het is niet alleen mooi om naar te luisteren, maar muziek roept ook nog eens herinneringen en emoties op, nodigt uit tot bewegen en stimuleert contact. Muziektherapie kan dan ook veel betekenen voor mensen met dementie. Albert Berman en Marlies Brandt van de Nederlandse Vereniging voor Muziektherapie (NVvMT), sinds 2015 lid van het Deltaplan Dementie, vertellen er meer over.

Albert Berman (voorzitter van de NVvMT) en Marlies Brandt (voorzitter van de werkveldgroep Muziektherapie Verpleeg- en Verzorgingshuizen binnen de NVvMT) werken beiden al meer dan vijfentwintig jaar als muziektherapeut in de zorg. Ze weten als geen ander wat het effect is van muziektherapie op mensen met dementie: klanken en melodieën kunnen een gevoel van veiligheid geven, onrust en stress verminderen en (non-)verbaal contact bevorderen. Mensen die moeite hebben met praten zingen opeens mee met een lievelingsliedje. En iemand die vroeger gitaar of piano speelde, blijkt dat ondanks de gevolgen van dementie nog steeds prachtig te kunnen. ‘Muziek heeft impact op alle gebieden in de hersenen en kan daardoor breed worden ingezet in de dementiezorg’, vertelt Brandt. ‘In de beginfase van de ziekte focussen muziektherapeuten zich vooral op het stimuleren van de cognitieve en executieve functies, zodat mensen met dementie minder moeite krijgen met het uitvoeren van dagelijkse handelingen. Bij mensen in een vergevorderd stadium gaat het meer om het oproepen van een veilig gevoel, bijvoorbeeld door het spelen van herkenbare liedjes en melodieën’, vertelt Brandt.

In de praktijk wordt muziek al op veel verschillende manieren ingezet in de dementiezorg: denk aan Alzheimerkoren, platenclubs met vrijwilligers, optredens van artiesten en radiostations speciaal voor ouderen. Maar muziektherapie is meer dan dat. ‘Wij zijn volwaardige behandelaars, geen entertainers’, zegt Brandt. ‘Muziek is vaak gekoppeld aan belangrijke gebeurtenissen in het leven, waardoor het allerlei herinneringen en emoties oproept. Je moet daar voorzichtig mee omgaan, omdat dit ook vervelende gebeurtenissen en trauma’s kunnen zijn. Een muziektherapeut observeert continu wat er gebeurt bij de persoon met dementie en kan daar vervolgens op de juiste manier op inspelen. Dat vraagt niet alleen om muzikale kennis, maar ook om kennis over de verschillende ziektebeelden van dementie en de inzet van muzikale werkvormen die bij de behandeldoelen passen.’ Volgens Berman moet de inzet van muziektherapie ook altijd in nauw overleg met de andere zorgprofessionals gebeuren. ‘Het is onderdeel van de totale behandeling van iemand met dementie. Het is daarom belangrijk dat deze vorm van therapie goed wordt ingebed in de organisatie.’ Hoewel de meeste muziektherapiesessies binnen de muren van een zorginstelling plaatsvinden, kan het ook voor mensen die nog thuis wonen van betekenis zijn. Brandt: ‘De zorg voor een naaste met dementie brengt veel spanning met zich mee. Muziek kan dan voor rust en verlichting zorgen, niet alleen bij de persoon met dementie maar ook bij zijn of haar naasten.’ Een integraal muziekaanbod op basis van zogeheten ‘stepped care’ is volgens Brandt de beste benadering: je begint met muzikale activiteiten op de dagbesteding, daarna biedt een muziekagoog groepsgewijs muziek aan gericht op welbevinden en als de symptomen verergeren en een individuele aanpak gewenst is maak je tenslotte de overstap naar muziektherapie.

Muziektherapie wordt inmiddels op steeds meer plekken in Nederland ingezet. Toch gebeurt het volgens Berman en Brandt nog niet genoeg. De NVvMT doet er dan ook alles aan om meer bekendheid te verwerven. Dat lukt goed, mede dankzij het lidmaatschap van het Deltaplan Dementie. ‘De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de invloed van muziek op het brein, onder andere door de inzet van mensen als prof. dr. Erik Scherder en door initiatieven als Miracles of Music’, aldus Berman. Ook wetenschappelijk onderzoek naar het effect van muziektherapie bij dementie zit in de lift. Zo leidt prof. dr. Susan van Hooren van Zuyd Hogeschoolin het kader van onderzoeksprogramma Memorabel een studie naar de inzet van muziektherapie bij gedragsproblemen, zoals onrust, agressie en depressie. En met de komst van geavanceerde hersenscans kan het effect van muziek op verschillende delen van het brein steeds nauwkeuriger worden vastgelegd. Die wetenschappelijke onderbouwing is mooi, maar uiteindelijk gaat het er om dat muziektherapie meer wordt toegepast in de praktijk. Berman: ‘Muziek raakt bij iedereen een snaar, ook bij mensen met dementie. Op internet zijn de meest indrukwekkende filmpjes te vinden, zoals fragmenten uit de documentaire ‘Alive Inside’ van Music and Memory. Deze beelden zijn in veel opzichten overtuigender dan welk wetenschappelijk onderzoek ook. Toch zullen we ook moeten proberen om het effect in geld uit te drukken als we bijvoorbeeld zorgverzekeraars zover willen krijgen om muziektherapie aan huis te vergoeden.’

De NVvMT hoopt dat het Deltaplan Dementie een rol zou kunnen spelen in het verder implementeren van muziektherapie als onderdeel van de behandeling bij dementie. Deze wens sluit goed aan bij het onlangs benoemde speerpunt ‘Kunst en dementie’, waarmee het Deltaplan Dementie de komende jaren werkt aan het integreren van kunst en cultuur in dementiezorg en -ondersteuning. ‘Steeds meer mensen krijgen met dementie te maken. We moeten daarom alles op alles zetten om het tij te keren. Wij voelen ons niet alleen verbonden met de doelstellingen van het Deltaplan Dementie, maar we voelen het ook als onze plicht om mee te werken aan een goede kwaliteit van leven voor mensen met dementie’, zegt Berman.

---

interview met Wim van der Meeren, bestuurder Zorgverzekeraar CZ

interview met Henk Nies, directeur Vilans

interview met directeur Herman de Haan en woordvoerder Laura Smit-Rigter van De Hersenstichting

interview met Hansje Pontier, voorzitter van Dementie Netwerk Nederland

interview met Gerard Schouw, directeur van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen

interview met Liesbeth Hoogendijk, directeur van Mezzo

interview met Gertjan van Rossum, directeur van WeHelpen

interview met Henk Vonk, directeur van FAMEPlanontwikkeling

interview met Marieke van Werkhoven, directeur van Zeeuwse Zorgschakels

interview met Prof. dr. Wiesje van der Flier, hoofd onderzoek bij het VUmc Alzheimercentrum

interview met Prof. dr. Frans Verhey, directeur van het Alzheimer Centrum Limburg in Maastricht

interview met Cordula Wagener, directeur en Anneke Francke, programmaleider Verpleging en Verzorging van het NIVEL

interview met Liane den Haan, directeur-bestuurder van ANBO

interview met Ineke van der Wal, directeur Gezondheid en Welzijn en Marijke Span, kwartiermaker ProMemo van Windesheim

interview met Victor van Dijk, voorzitter van de Raad van Bestuur van Omring

interview met Ton Muurling, mede-oprichter van het Kenniscentrum Dementie op Jonge Leeftijd

interview met Marcel Olde Rikkert, hoogleraar geriatrie Radboud Alzheimer Centrum Nijmegen

artikel n.a.v. ondertekening lidmaatschap door Patricia Can, adjunct directeur Pharos

interview met Henk Smid, directeur ZonMw

interview met John van Swieten, neuroloog en hoogleraar genetica

interview met Marijke Vos, voorzitter Deltaplan Dementie

interview met Erik-Jan Wilhelm, directeur Care Zorginkoop Zilveren Kruis (Achmea)

interview met Johan Lettink, TinZ

interview met Else Bos, PGGM

interview met Ruud Dirkse, directeur DAZ

interview met Jan Vuister, directeur Geriant

interview met Gea Broekema, directeur Alzheimer Nederland

interview met Pauline Meurs, oud-voorzitter Deltaplan Dementie

interview met Rien Nagel, lid raad van bestuur Rabobank