Het VUmc Alzheimercentrum nam samen met Alzheimer Nederland, ZonMw, de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) en PGGM het initiatief voor een Deltaplan Dementie. Vier jaar na de officiële start praten we met prof. dr. Wiesje van der Flier over hoopvolle eerste resultaten, uitdagingen en kansen voor de toekomst. 

‘Het aantal mensen met dementie stijgt nog steeds in Nederland’, vertelt Van der Flier, hoofd onderzoek bij het VUmc Alzheimercentrum in Amsterdam. ‘De ziekte raakt ons bijna allemaal: we krijgen er mee te maken als mantelzorger, buurman of buurvrouw, zorgprofessional, werkgever of medewerker bij de bank en bij de supermarkt. Mede daarom namen we in 2012 het initiatief voor de oprichting van het Deltaplan Dementie. We werken in breed verband samen aan een oplossing voor dementie en dat doen we voor zowel de patiënt van nu als voor de patiënt van morgen. Die combinatie vind ik heel mooi.’ Volgens Van der Flier is de maatschappij ook klaar om in actie te komen. Vooral op het gebied van de dementievriendelijke samenleving zijn inmiddels grote stappen gezet. ‘Steeds meer winkels, bedrijven en instanties laten hun personeel een training volgen die hen leert hoe ze het beste kunnen omgaan met mensen met dementie. Ik zie het in gang brengen van deze beweging om Nederland dementievriendelijker te maken echt als een grote verdienste van het Deltaplan Dementie.’ Overigens ontslaat dit succes ons volgens haar niet van de plicht om te blijven investeren in wetenschappelijk onderzoek om de oorzaken van dementie te achterhalen. ‘Ik wil niets liever dan dat we dementie uiteindelijk kunnen voorkomen of genezen. Hoe frustrerend het ook is: uiteindelijk staan we momenteel nog met vrijwel lege handen, want er is nog steeds geen geneesmiddel’, aldus Van der Flier.

Naast fundamenteel onderzoek naar de oorzaken van dementie is het daarom ook belangrijk om praktijkgericht onderzoek te doen. Daardoor krijgen mensen die nu met de ziekte te maken hebben betere zorg en ondersteuning en ervaren ze een betere kwaliteit van leven. Zelf is Van der Flier projectleider van het onderzoeksproject ABIDE, dat wordt gefinancierd door Memorabel, het onderzoeksprogramma van het Deltaplan Dementie. ‘In dit project maken we een vertaalslag van wetenschap en diagnostiek naar de dagelijkse praktijk. We doen dit door de ontwikkeling van algemene hulpmiddelen voor artsen om informatie, zoals de resultaten van diagnostisch onderzoek, op meer uniforme wijze met patiënten te delen.’ Zo komt er een app die artsen ondersteunt bij de interpretatie van verschillende diagnostische methoden, zoals cognitieve tests, onderzoek naar biomarkers (indicatoren die wijzen op dementie) in hersenvocht en MRI-scans. ‘Als je kijkt naar leeftijd en geslacht, dan is er een bepaald risico op dementie. Maar zodra je dit aanvult met gegevens uit diagnostisch onderzoek, dan kan dit risico voor die persoon hoger of juist lager zijn’, legt Van der Flier uit. De app wordt eerst in tien geheugenpoli’s getest, waarna het gebruik verder wordt opgeschaald. Een ander mooi voorbeeld van praktijkverbetering als gevolg van het Deltaplan Dementie is de oprichting van het Nederlands Geheugenpoli Netwerk (NGN), waarin ruim honderd geheugenpoli’s hun krachten bundelen. ‘Het met elkaar delen van kennis, expertise, best practices én dilemma’s bij diagnostiek van dementie zorgt voor harmonisatie. En andersom is het NGN een kanaal vanuit de praktijk naar de wetenschap. Zo kunnen wij de resultaten van ons onderzoek direct delen met de praktijk, of deelnemers aan wetenschappelijk onderzoek werven binnen het netwerk van geheugenpoli’s. Dat is een prachtige wisselwerking’, aldus Van der Flier.

Een ander onderwerp op de agenda van het VUmc Alzheimercentrum is e-Health. ‘We merken dat er veel behoefte is aan online programma’s voor leefstijlverbetering, bijvoorbeeld bij mensen met lichte cognitieve klachten’, legt Van der Flier uit. In samenwerking met Duitse, Spaanse en Ierse collega’s zijn een website en app ontwikkeld die mensen helpt met het aannemen van een gezonde leefstijl. Want het fit houden van de hersenen kan namelijk bijdragen aan het voorkomen van Alzheimer of een andere vorm van dementie. Voor mensen die zelf een bijdrage willen leveren aan de zoektocht naar oplossingen voor dementie, is er in de loop van dit jaar een online register. Iedereen vanaf 45 jaar kan zich aanmelden. ‘Zij kunnen vervolgens worden benaderd voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek naar hersenziekten. Dit kan van alles zijn: van een bewegingsprogramma of het invullen van een vragenlijst tot medicijnonderzoek of het ondergaan van een serie hersenscans.’ Op termijn kan dit initiatief uitgroeien tot een grootschalig Europees register.     

Volgens Van der Flier heeft het Deltaplan Dementie in de afgelopen vier jaar belangrijk wetenschappelijk onderzoek mogelijk gemaakt, de zorg in Nederland verbeterd en de samenleving dementievriendelijker gemaakt. De komende jaren zou de focus volgens haar onder andere moeten liggen op het verfijnen van het diagnostische proces op basis van biomarkers, medicijnonderzoek en op de inzet van e-Health bij dementie. ‘Dat laatste zal de ziekte niet oplossen, maar we moeten er voor zorgen dat de kennis die wij hebben daadwerkelijk terechtkomt bij de mensen die daar in hun dagelijkse leven iets aan hebben. Het is nog steeds moeilijk te voorspellen of en wanneer we een doorbraak kunnen verwachten in medicijnonderzoek. Toch heb ik het gevoel dat we in een stroomversnelling zitten. De droom om dementie te kunnen voorkomen of genezen komt steeds dichterbij.’

---

interview met Prof. dr. Frans Verhey, directeur van het Alzheimer Centrum Limburg in Maastricht

interview met Cordula Wagener, directeur en Anneke Francke, programmaleider Verpleging en Verzorging van het NIVEL

interview met Liane den Haan, directeur-bestuurder van ANBO

interview met Ineke van der Wal, directeur Gezondheid en Welzijn en Marijke Span, kwartiermaker ProMemo van Windesheim

interview met Victor van Dijk, voorzitter van de Raad van Bestuur van Omring

interview met Ton Muurling, mede-oprichter van het Kenniscentrum Dementie op Jonge Leeftijd

interview met Marcel Olde Rikkert, hoogleraar geriatrie Radboud Alzheimer Centrum Nijmegen

artikel n.a.v. ondertekening lidmaatschap door Patricia Can, adjunct directeur Pharos

interview met Henk Smid, directeur ZonMw

interview met John van Swieten, neuroloog en hoogleraar genetica

interview met Marijke Vos, voorzitter Deltaplan Dementie

interview met Erik-Jan Wilhelm, directeur Care Zorginkoop Zilveren Kruis (Achmea)

interview met Johan Lettink, TinZ

interview met Else Bos, PGGM

interview met Ruud Dirkse, directeur DAZ

interview met Jan Vuister, directeur Geriant

interview met Gea Broekema, directeur Alzheimer Nederland

interview met Pauline Meurs, oud-voorzitter Deltaplan Dementie

interview met Rien Nagel, lid raad van bestuur Rabobank