‘We doen ontzettend veel nieuwe kennis op en toch blijft dementie een ongrijpbare hersenziekte’
Een gezond stelsel van bloedvaten is belangrijk voor het goed functioneren van onze hersenen. Samenklontering van het zogenaamde ‘amyloïd-bèta’ eiwit in de bloedvaten van de hersenen leidt tot (kleine) hersenbloedingen, die artsen maar moeilijk kunnen vinden. Neurochemicus dr. ir. Marcel Verbeek van Radboudumc zoekt naar een manier om deze bloedingen wél in een zo vroeg mogelijk stadium vast te stellen.
Cerebrale Amyloïd Angiopathie (CAA) is een aandoening die zorgt voor de samenklontering van het schadelijke eiwit amyloïd-bèta in de bloedvaten van de hersenen. Dit kan leiden tot heel kleine bloedingen, die een negatieve invloed hebben op het cognitief functioneren. CAA komt als ziekte op zichzelf voor, maar wordt ook vaak gezien in de hersenen van mensen met de ziekte van Alzheimer. ‘Het is daarom belangrijk om CAA in een zo vroeg mogelijk stadium te herkennen’, aldus Verbeek. ‘Dit stelt ons in staat een behandeling te ontwikkelen om deze vasculaire problemen tegen te gaan, dan wel te voorkomen.’ Helaas kan de eiwitklontering in de bloedvaten bij levende mensen niet met zekerheid worden vastgesteld. Het onderzoek van Verbeek richt zich dan ook op het vinden van nieuwe signaalstoffen (biomarkers) om dat wél te kunnen doen. Dit gebeurt op twee verschillende manieren: ‘Eerst zijn we op zoek gegaan naar signaalstoffen in het bloed en hersenvocht van patiënten met een samenklontering van amyloïd-beta in de bloedvaten van de hersenen’, vertelt Verbeek. ‘Vervolgens kijken we of deze signaalstoffen ook voorkomen bij patiënten met geheugenklachten, waarvan de oorzaak nog onbekend is. Zo hopen we een verband te kunnen leggen tussen de signaalstoffen en de stapeling van eiwit in de bloedvaten.’ Ook op geavanceerde MRI-scans van de hersenen wordt gezocht naar afwijkende signalen.
Diagnostiek
Verbeek werkt onder andere nauw samen met onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum. In dit ziekenhuis is een groep mensen bekend met aanleg voor de zogeheten ‘Katwijkse ziekte’, een erfelijke variant van CAA. Verbeek: ‘Leden van een aantal grote families in Katwijk en Scheveningen zijn drager van een erfelijke afwijking waarbij het amyloïd-bèta eiwit samenklontert in de wanden van bloedvaten van de hersenen. Hierdoor verzwakken de bloedvaten waardoor bloedingen kunnen ontstaan. We zien bij de dragers van deze ziekte dat de afwijkingen al 15 jaar voordat ze bloedingen krijgen in de hersenen te zien zijn. Dit heeft ons enorm geholpen in het vinden van nieuwe informatie over CAA.’ Het Memorabel-onderzoek van Verbeek loopt inmiddels bijna tweeënhalf jaar en loopt eind 2017 af. Hij hoopt dan ook op een vervolgsubsidie om verder onderzoek te kunnen doen. ‘We willen de nieuwe signaalstoffen die we hebben geïdentificeerd graag testen in klinisch onderzoek. Welke signaalstof kan bij levende mensen daadwerkelijk de aanwezigheid van CAA in de hersenen aantonen? Dit kan een mooie aanvulling zijn op de diagnostische methoden die er op dit moment zijn om dementie in een vroeg stadium vast te stellen.’
Puzzelstukjes
Verbeek: ‘Op termijn hoop ik natuurlijk op een behandeling die CAA kan genezen of zelfs voorkomen. Er is bij de ontwikkeling van medicijnen voor CAA namelijk één mogelijk pluspunt: de samenklontering van eiwitten in de bloedvaten van de hersenen is een stuk gemakkelijker te bereiken dan diep in de hersenen. Eventuele medicatie kan namelijk via de bloedbaan worden toegediend.’ Hoe ziet Verbeek de toekomst van onderzoek naar dementie? ‘Ik denk dat er nog veel vooruitgang te boeken is op het gebied van preventie. De verbetering van cardiovasculaire zorg in de afgelopen decennia lijkt de toename van het aantal mensen met dementie te kunnen vertragen. Dat is goed nieuws, hoewel een gezond hart en gezonde bloedvaten slechts een klein onderdeel zijn van het totale risico op dementie. De ziekte is een samenspel van veel verschillende factoren, waar CAA er één van is. En dat maakt onderzoek naar dementie ook zo ingewikkeld: we doen ontzettend veel nieuwe kennis op en toch blijft het een ongrijpbare hersenziekte. Op het moment dat je alle puzzelstukjes bij elkaar denkt te hebben, verschijnt er opeens een uitbreidingsset op de markt.’
Onderzoek: CAVIA: Cerebral Amyloid Angiopathy: Vascular Imaging and fluid markers of Amyloid deposition
Projectleider: Dr. ir. M.M. Verbeek, Radboudumc
Samenwerkende partijen: Radboudumc, LUMC, Erasmus MC, VUmc, Stony Brook University, Massachusetts General Hospital, ADx NeuroSciences, Philips Healthcare, Jeroen Bosch Ziekenhuis
Koen Dewaele, CEO ADx NeuroSciences:
‘Binnen dit onderzoek levert ADx NeuroSciences de kits en de knowhow voor het testen van nieuwe signaalstoffen (biomarkers) voor samenklontering van het amyloïd-bèta eiwit. Voor ons is dat het voornaamste doel van deze samenwerking: een bijdrage leveren aan het ontdekken van mogelijk nieuwe biomarkers om de diagnose CAA in een zo vroeg mogelijk stadium te kunnen stellen. Mogelijk leidt dit ook tot nieuwe toepassingen van onze testen in de klinische praktijk. Wij hebben veel voordeel bij de multidisciplinaire en wetenschappelijke benadering van dr. Verbeek. Bovendien is hij een goede projectmanager die de belangen van alle partijen voldoende aan bod laat komen, om er voor te zorgen dat we de doelstellingen van het project behalen.’
Het gezicht van dementieonderzoek
ZonMw en Deltaplan Dementie geven de projecten van onderzoeks- en innovatieprogramma Memorabel een gezicht door de projectleiders aan het woord te laten. Zij vertellen over hun ambities, te verwachten resultaten en samenwerkingsverband. Wat draagt hun onderzoek bij aan de doelen van het Deltaplan Dementie. Het voorkomen en genezen van dementie, betere dementiezorg én een dementievriendelijke samenleving. Dit is de twintigste publicatie in deze reeks.
Lees ook publicatie 1: Zorg op maat voor jonge mensen met dementie n.a.v. interview met Christian Bakker.
Lees ook publicatie 2: ‘Een vroege diagnose geeft de patiënt invloed op de behandeling en levenskwaliteit’ n.a.v. interview met Alle Meije Wink.
Lees ook publicatie 3: ‘We moeten kijken naar de behoefte van mensen vóór ze om hulp vragen’ n.a.v. interview met Jacomine de Lange.
Lees ook publicatie 4: ‘Ons doel: de hersenen resistent maken voor Alzheimer’ n.a.v. interview met Helmut Kessels.
Lees ook publicatie 5: ‘Een op de tien vijftigjarigen heeft Alzheimer-eiwitten in de hersenen’ n.a.v. interview met Pieter Jelle Visser.
Lees ook publicatie 6: ‘Hospital@Home doet recht aan de wensen en noden van kwetsbare ouderen met dementie’ n.a.v. interview met Sophia de Rooij.
Lees ook publicatie 7: ‘Ook mensen met dementie willen van waarde zijn voor anderen’ n.a.v. interview met Myrra Vernooij-Dassen.
Lees ook publicatie 8: ‘Ons onderzoek helpt artsen bij de keuze voor diagnostische tests en het vertalen van de resultaten naar de patiënt’ n.a.v. interview met Wiesje van der Flier.
Lees ook publicatie 9: ‘Het zou spectaculair zijn als we specifieke vormen van dementie kunnen behandelen’ n.a.v. interview met Maarten Titulaer.
Lees ook publicatie 10: ‘Als psycholoog zie ik dagelijks jonge mensen met dementie worstelen met vragen en problemen. Daar wil ik als onderzoeker graag oplossingen voor vinden’ n.a.v. interview met Marjolein de Vugt.
Lees ook publicatie 11: ‘Wij onderzoeken hoe we slim kunnen bewegen om onze kans op dementie te verkleinen’ n.a.v. interview met Prof. dr. Erik Scherder.
Lees ook publicatie 12: ‘Into D’mentia laat mantelzorgers nadenken over veranderingen in gedrag en emoties en hoe daarmee om te gaan’ n.a.v. interview met Margriet Sitskoorn en Ruth Mark.
Lees ook publicatie 13: ‘Ik heb altijd gedacht dat cognitief verval een samenspel is tussen schade in verschillende hersengebieden’ n.a.v. interview met Yael Reijmer.
Lees ook publicatie 14: ‘Mijn ultieme droom is ontdekken of we de hersenen kunnen verbeteren en zo een buffer kunnen opbouwen tegen dementie’ n.a.v. interview met dr. Betty Tijms.
Lees ook publicatie 15; Wij willen de continuïteit van zorg voor mensen met dementie, die worden opgenomen in het ziekenhuis, beter borgen’ n.a.v. interview met Rolien de Jong.
Lees ook publicatie 16: ‘Ik zou graag zien dat het SPANkracht-pakket standaard in de tas van de casemanager zit’ n.a.v. interview met Debby Gerritsen.
Lees ook publicatie 17: ‘Het is belangrijk om als onderzoeker andere wegen in te slaan en nieuwe hypothesen te testen om Alzheimer te kunnen stoppen’ n.a.v. interview met Pilar Martinez.
Lees ook publicatie 18: ‘Het is mijn missie om nieuwe manieren te zoeken zodat testen minder belastend zijn voor mensen met dementie’ n.a.v. interview met Sietske Sikkes.
Lees ook publicatie 19: ‘De mogelijkheden voor groene initiatieven in de stad voor mensen met dementie liggen voor het oprapen’ n.a.v. intervriew met Dr. Lenneke Vaandrager.
Klik hier voor de website van Memorabel
0 reacties